دکتر اسفندیار اختیاری، نماینده و رییس کمیته فناوری مجلس شورای اسلامی، در سخنرانی اخیر خود در انجمن بهره وری ایران به تاثیر و نقش توسعه سیاسی و توسعه فرهنگی در توسعه فناوری و تولید دانش بنیان اشاره کردند. در ادامه نیز در خصوص مشکلات و به روز رسانی قانون حمایت از شرکتهای دانش بنیان صحبت کردند. در ادامه متن کامل سخنرانی را میتوانید مطالعه کنید.

در ابتدای گفتار صراحتا می‌خواهم به دو نکته اشاره کنم. نکته اول اینکه ما هنگامی توسعه فناوری خواهیم داشت که علاوه بر توسعه اقتصادی و اجتماعی، توسعه سیاسی نیز داشته باشیم. نمی‌توان توسعه تکنولوژی داشت ولی توسعه سیاسی نداشته باشیم. نمی‌توان اقتصاد جهانی داشت، ولی توسعه سیاسی نداشته باشیم. یا اینکه هویت دیجیتالی داشته باشیم، ولی توسعه سیاسی نباشد. نمی‌توان از رمزارز استفاده کرد، ولی توسعه سیاسی نداشته باشیم. این به آن معناست که نمی‌توان همه موضوع‌ها را درون خودمان در یک دیوار بسته نگه داریم، ولی به دنبال نوآوری و بهره‌وری باشیم. نه! این‌گونه نیست. بنابراین تاثیر توسعه سیاسی باید بر همه این مولفه‌ها مدنظر قرار گیرد.

نکته دوم که متاسفانه کمتر از آن صحبت به میان آمده و باید بیش از آنها به آن توجه شود، مقوله مهم فرهنگ‌سازی در زمینه‌های فناوری، نوآوری و بهره‌وری است. اگر فرهنگ‌سازی صورت نگیرد، حتی نسل جدید که از آن به‌عنوان نسل Z یاد می‌شود، نمی‌تواند موفق باشد و از ارتباط با نسل‌های دیگر خسته می‌شود. هنوز مدیران ما از نسل‌های قبلی هستند و حاضر نیستند به‌ آسانی جای خود را به نسل‌های جدید بدهند. هنوز نسل‌ جدید ما درگیر با نسل‌های قدیمی هستند و ناچارند با این نسل‌ها کلنجار بروند. بنابراین لازم است موضوعات فرهنگی در نوآوری و دانش‌بنیان مورد توجه قرار گیرند.

به‌عنوان مثال زمانی که مدیر دانشگاهی بودم و تازه موضوعات عدم استفاده از کاغذ (Paperless) در دانشگاه مطرح شده بود، مدیر ارشدی همکار ما بود که روز نخست اجرای این پروژه به سراغ من آمد و پرسید که امروز باید چه کنم؟ من علت ماجرا را که جویا شدم گفت که تا امروز کارتابل داشتم، به همکارانم می‌گفتم که کارتابل را در خودروی من بگذارند، اما از امروز چگونه می‌توانم کیس رایانه خود را جابه‌جا کنم و در خودرو بگذارم و با خود به خانه بروم تا نامه‌های خود را چک کنم؟ مثال‌ها در این زمینه بسیار است. هنوز هم وقتی با مدیری که هم در دولت قبل مشغول به کار بوده و در دولت جدید هم هنوز فعالیت می‌کند، صحبت می‌کنم معتقد است که شرکت دانش‌بنیان، شرکتی است که در درون دولت ایجاد می‌شود و کار می کند. چندی پیش نیز خبری منتشر شد که رمزارز ملی در کشور ایجاد می‌شود. من مانده‌ام که چه واکنشی باید به آن نشان داد؟ همه اینها نشان می‌دهد که مشکل فرهنگ دیجیتالی در کشور رواج دارد، بنابراین هنوز فرهنگ‌سازی در این زمینه ضرورت دارد. مساله، فقط قوانین و مقررات نیست، همین گسترش فرهنگ مفاهیم جدید و یاد دادن آنها به افراد تشریح آن دارای اهمیت است.

موضوع شرکت‌های دانش بنیان بیش از 4 دهه است که در دنیا شکل گرفته و در ایران نیز 20 سال از طرح موضوع‌های مرتبط با دانش‌بنیان، ظهور پارک‌های علم و فناوری و شهرک‌های علمی و تحقیقاتی می‌گذرد و در این مدت پیشرفت‌های محسوسی مشاهده شده  است، نه تنها روند نامطلوب نبوده، بلکه مناسب هم بوده است.

لازم به یادآوری است سال 1389 قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در مجلس شورای اسلامی به‌منظور حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و پارک‌های علم و فناوری شامل 13 ماده‌ تصویب شد که هنوز 50 درصد آن نیز اجرایی نشده و دولت‌ها نیز با اجرای آن مشکل دارند، تفاوتی هم میان دولت‌های مختلف نبوده که موجب شده نتایج حوزه دانش‌بنیان هنوز به میزان لازم در توسعه کشور مشهود نباشد.

از سوی دیگر، زمانی‌که درباره شرکت‌های دانش‌بنیان و مزایای آن سخن به میان می‌آید، هنوز بسیاری علاقه‌مندند که نفت استخراج و صادر شود یا اینکه معدن استخراج و صادر شود، یعنی همچنان بر اقتصاد فیزیکی تاکید دارند. وقتی صحبت از اشتغال به میان می‌آید، پیشنهاد ایجاد کارخانه سیمان مطرح می‌شود و هیچ فردی به این نکته اشاره نمی‌کند که اگر تحصیلکرده بیکار در کشور داریم، یک کارخانه سیمان که به 500 نفر کارگر نیاز دارد، چند نفر از این نیروهای تحصیلکرده را می‌تواند به‌کار گیرد؟ این در حالی است که اگر یک شرکت فناوری اطلاعات راه‌اندازی شود، اگر 10 نیروی کار نیز داشته باشد، هر 10 نفر باید تحصیل‌کرده باشند. این موضوع، فرمول پیچیده‌ای نیست حتی اگر به حوزه دانش‌بنیان در سطح پایین و از جهت اضطرار هم نگاه شود، این بهترین راه است که البته نباید نگاه سطحی به دانش‌بنیانی داشته باشیم. بنابراین اگر کشور نمی‌تواند ایجاد اشتغال کند، باید اجازه داد که خود جوانان اشتغال ایجاد کنند و از آنها حمایت شود. اما متاسفانه در این مباحث حتی در سطح مدیریت کلان کشور نیز مشکل داریم.

صندوق نوآوری و شکوفایی از همان قانون مصوب شرکت‌های دانش بنیان و با صرف 3 میلیارد دلار در آن زمان مصوب و تشکیل شده است که هر چند تغییراتی در آن رخ داد، ولی در زمان خود یکی از قوانین پیشرو بود. به هر ترتیب در 10 سال گذشته تکنولوژی و تقاضاها و نیازها تغییر کرده است، از یک سال پیش هم مقرر شده بود تا قانون حمایت از شرکت‌های دانش بنیان به‌روز شود، اما دولت گذشته موافق اصلاح و به‌روزرسانی این قانون نبود و همچنان دولت فعلی نیز موافقت خود را با این ایده و به روز کردن این قانون اعلام نکرده است، از این رو مجبور هستیم تا آن‌ را در قالب طرح به مجلس شورای اسلامی ارائه کنیم. در تلاش هستیم تا دولت جدید با حمایت رسمی خود، این طرح را به لایحه تبدیل کند تا بتوانیم از کل ظرفیت قانون‌گذاری برای این موضوع استفاده کنیم چرا که این قانون ممکن است با قوانین دیگر مغایرت‌هایی داشته باشد که حتی ضروری باشد قوانین قضایی کشور نیز اصلاح شود. به‌عنوان مثال بسیاری از شکایت‌های ارائه شده در زمینه شرکت‌های دانش‌بنیان به‌دلیل نوع ایده و ادعای سرقت ایده‌هاست که متاسفانه این موارد در قانون مورد توجه نبوده و نمی‌توان برای ایده‌ها ارزش‌گذاری کرد، با وجود اینکه شعب ویژه این موضوع در دادگستری شکل گرفته، اما هنوز مسائل جدی در این زمینه‌ها وجود دارد. این در حالی‌ است که تنها دارایی شرکت‌های استارت‌آپی و جوانان مبتکر، ایده و فکر آنهاست. زمانی که برای راه‌اندازی و اخذ وام به بانک مراجعه می‌کنند، با قوانین دست و پاگیری مواجه هستند که امیدواریم با به‌روزرسانی قوانین مربوط به شرکت‌های دانش‌بنیان تا حد زیادی این مشکلات حل شود. در قانون پیشنهادی جدید 20 ماده پیش‌بینی شده که به قوانین بانکی و تضمین‌های صندوق نوآوری و شکوفایی و صندوق‌های پژوهش و فناوری خصوصی، تشکیل شعبه خاصی برای ایده، فکر و دارایی فکری افراد، سهولت در به کارگیری حقوقدان‌های معتبر به جای وکلا، حذف امضای طلایی واردات و مواردی از این دست اشاره شده است. بنابراین اگر اعتقاد داریم که شرکت‌های دانش‌بنیان، ستون اقتصادی کشور هستند، باید موانع قانونی آن‌را رفع کنیم و زمینه شکوفایی آنها را فراهم سازیم.

دکتر اسفندیار اختیاری، نماینده و رییس کمیته فناوری مجلس شورای اسلامی