اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها نیروی بالقوه شرکتهای دانش بنیان‌اند
دکتر اسفندیار اختیاری، رئیس کمیته پژوهش و فناوری مجلس، در وبینار “آشنایی با اصول و قوانین فعالیت‌های دانش بنیان” که برای اساتید دانشگاه اصفهان برگزار شد، ضمن تشریح قانون حمایت از شرکتهای دانش بنیان و قانون جهش تولید دانش بنیان گفت: اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها نیروی بالقوه شرکتهای دانش بنیان‌اند که در عمل نیز باید اتفاق بیافتد.
وی با اشاره به اهمیت موضوع نشست، اظهار کرد: اگر راجع به اقتصاد خیلی ساده صحبت کنیم 2 نوع اقتصاد داریم: 1. اقتصاد فیزیکی که شبانه روز با آن سر و کار داریم و نیروی کار و سرمایه از عوامل اصلی این نوع اقتصاد است. 2. اقتصاد دانش بنیان که در حال حاضر از اهمیت بسیاری برخوردار است و تعاریف مختلفی دارد. اگر فرض کنیم ارزش پول ملی ثابت باشد یا دلار گران نشود، در اقتصاد فیزیکی هر خریدی انجام دهیم قیمت آن تغییر نخواهد کرد، ولی اگر یک موبایلی خریداری شود، حتی اگر از آن استفاده نکنیم، وقتی ارزش پول ملی ثابت باشد سال بعد قیمت آن کاهش پیدا می‌کند و بعد از چند سال عملا قیمتی نخواهد داشت. به این دلیل که ما موبایل را به خاطر قطعات داخل آن و جسم فیزیکی نخریدیم، بلکه به خاطر نوآوری و دانش آن خریدیم. پس مسلم است بعد از مدتی دانش و نوآوری آن کم می‌شود و ارزش آن پایین می‌آید. این با خریدن یک کیسه سیمان یا حتی با سکه خریدن و غیره فرق دارد. دانش بعد از مدتی نیازمند نوآوری است.
اختیاری ادامه داد: این موضوعی است که در اقتصاد دانش بنیان در رابطه با آن بحث می‌شود و اکثر هزینه‌هایی که ما پرداخت می‌کنیم در این گروه قرار می‌گیرد. مثال دیگر در رابطه با اهمیت اقتصاد دانش بنیان، تولید دارو است. مثلا ما تولید کننده خیلی خوب دارو هستیم و بیش از ۹۲ درصد داروهای مورد نیاز را در داخل تولید می‌کنیم و پنج-شش درصد مجبوریم دارو را از کشورهای دیگر وارد کنیم. ولی جالب است، هزینه‌ای که برای ورود این پنچ شش درصد دارو پرداخت می کنیم نزدیک آن نود و دو سه درصد است. زیرا، آنچه خریداری می‌کنیم دانش و علم این داروهاست.
اقتصاد دانش‌بنیان فقط اقتصاد نیست داخل آن امنیت و استقلال و بزرگی کشور را همراه دارد.
به طور مثال، در دوران سخت کرونا و اوایلی که به کشور ما واکسن نمی‌دادند، جوان‌های ما تصمیم گرفتند خودشان واکسن درست کنند. شاید به هر دلیلی این پروژه نتوانست در حجم انبوه وارد بازار شود ولی همین که تصمیم گرفتند خودشان واکسن تولید کنند و نمونه‌های اولیه را به بازار رساندند، باعث شد که اجازه واردات واکسن به ایران داده شود. پس اقتصاد دانش‌بنیان علاوه بر بحث مالی که دارد؛ اقتدار و امنیت نیز همراه دارد. بنابراین اقتصاد دانش‌بنیان فقط اقتصاد نیست داخل آن امنیت، استقلال و بزرگی کشور را همراه دارد.
اقتصاد دانایی یا دانش‌بنیان؛ اقتصادی است بر پایه فروش مستقیم دانایی
دکتر اختیاری بیان کرد: اقتصاد دانایی یا دانش‌بنیان، اقتصادی بر پایه فروش مستقیم دانایی است. در خیلی از مواقع دیگر سه تکنولوژی برتر IT, BT. NT پایه اقتصاد دانش بنیان است. اگر ما تکنولوژی یا صنایعی داشته باشیم که بر این سه فناوری استوار باشد یا ادغامی از این سه تکنولوژی باشد راجع به اقتصاد دانش بنیان داریم صحبت می‌کنیم. در این رابطه لازم نیست خیلی کار را سخت بگیریم. استادان و دانشجویان در مقاطع مختلف اگر بتوانند تحقیقاتشان را به دست مردم برسانند، حتی اگر از آن پول هم در بیاورند ایرادی ندارد، زیرا به اقتصاد دانش بنیان کمک می‌کنند. یا اگر کارخانه‌ای معمولی است، و در بخش تحقیق و توسعه آن ۱۰ درصد هزینه شود باز هم در اقتصاد دانش بنیان کار می‌کند. اینها تعاریفی است که در اقتصاد دانش بنیان عملا بیان می‌شود.
پژوهش کاربردی شروع یک تکنولوژی است اما لزوما خود تکنولوژی نیست
رئیس کمیته پژوهش و فناوری مجلس، اظهار کرد: نکته‌ای که عملا در دانشگاه اشتباه می‌کنیم این است که فکر می‌کنیم پژوهش کاربردی یک نوع تکنولوژی است. در حالی که، شروع یک تکنولوژی هست و لزوما خود تکنولوژی نیست. پژهش هایی که انجام می‌شود، چه پژوهش خالصباشد یا پژوهش پایه یا پژوهش کاربردی باید تبدیل به یک فناوری و دانشی شود که افراد و بخصوص دارنده آن بتواند از آن استفاه کنند. اینجاست که بحث اقتصاد دانش بنیان و گسترش آن مطرح است.
ظرفیت اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها بزرگترین ظرفیت برای گسترش اقتصاد دانش بنیان است و اساتید باید سعی کنند تا نتیجه تحقیقات خود را به دست مردم برسانند.
یادگیری خلاقیت، نوآوری و کارآفرینی ضروری است.
عضو هیات امنای فناوری کشور، گفت: سه عنوان است که لازم است یاد بگیریم. خلاقیت یعنی فکر کردن راجع به یک چیز جدید، نوآوری یعنی پیاده کردن چیز جدید و کارآفرینی یعنی خلق ثروت و ارزش دادن به آن چیز جدید. بنابراین معمولا در دانشگاه به دلیل ساختارهایی که دارد، خلاقیت و نهایتا نوآوری یاد داده می‌شود و در مرحله دوم معمولا متوقف می‌شود و هیچ موقع به حد کارآفرینی نمیرسد.. اما دانشگاه‌های مدرن دنیا راجع به مرحله سوم بیشتر صحبت می‌کنند واینکه تحقیق و پژوهش باید به بازار برسد.
عضو هیات امنای پارک‌های علم و فناوری، بیان داشت: الان فرمول موفق این است که استاد دانشگاه یا دانشجو در کنار هم شرکتهای کوچک و متوسط تشکیل دهند تا بتوانند نتیجه تحقیقات و پژوهش ها را به بازار برسانند. موضوعی که الان نیاز است و انتظار می‌رود این است که اعضای هیئت علمی، شرکت دانش بنیان داشته باشند. خوشبختانه قوانین نیز اجازه می‌دهد که اساتید دانشگاه بتوانند شرکت داشته باشند. حتی در ارتقاء آنها هم قوانین در حال تغییر است و کسانی که شرکت دانش بنیان دارند، بمانند نوشتن مقاله آی اس آی و یا بیشتر، امتیاز بگیرند.
در کشوری که بیشترین بیکاری مربوط به فارغ التحصیلان دانشگاه است، نگاه اقتصاد فیزیکی کارایی ندارد
اختیاری گفت: الان بحث مطرح این است که شرکتهای کوچک و متوسط در تمام دنیا، تکنولوژی و علم را از دانشگاه می‌گیرند، تبدیل به یک محصول می‌کنند و به بازار می‌دهند. ما هم مسیر را باید تغییر دهیم. اکثر نماینده‌ها یا استانداران دنبال تاسیس کارخانه‌های بزرگ هستند، مثل کارخانه فولاد و سیمان که وقتی راه‌اندازی می‌شود ۵۰۰ یا هزار نفر در آن مشغول می‌شوند. از نوع نگاه اقتصاد فیزیکی این کار خیلی خوب است. اما مسئله آنجاست که در یک کارخانه سیمان نهایتا 10 نفر مهندس در تخصص خود مشغول به کار هستند و بقیه اگر هم مهندس هستند کار غیر تخصصی انجام می‌دهند. پس در کشوری که بیشترین نرخ بیکاری در بین فارغ التحصیلان دانشگاهی است، بهتر است کسب و کاری دانش‌بنیان با تعداد نیرو کمتر تاسیس شود که اکثر کارمندان آن را افراد متخصصی تشکیل دهند که در رشته دانشگاهی خود مشغول به کار هستند. مانند شرکت های تولید دارو، آی تی، نانو تکنولوژی، بایو تکنولوژی که در همه اینها ما جزء نفرات برتر دنیا هستیم. و خیلی حرف برای گفتن داریم اما در مسیر اشتباهی قدم بر می‌داریم و شرکت دانش بنیان فعال بسیار کمی داریم.
چرا نظام ملی نوآوری طراحی شد؟
مسلما تاسیس یک شرکت دردسر دارد و مشکل است. طبق منحنی بانک جهانی هر شرکتی، چه خدماتی و چه تولیدی خاص، در دو سه سال اول زیر خط سود آوری است، و بیش از ۸۰ درصد شرکتها در دو- سه سال اول ورشکست می‌شوند، چون موضوعات مختلفی را باید بدانند؛ مانند: قانون کار، وام، چک و غیره. ولی بعد از دو – سه سال میزان رشد این شرکت های دانش بنیان با شیب و سود بسیار بالایی خواهد بود. البته وقتی شرکت به سود دهی رسید باز هم باید نوآوری ایجاد شود وگرنه افت پیدا می‌کند.
پس همه بحث ما در مباحث قانونی این است که این ریسک منحنی را پایین بگیریم و برای همین نظام ملی نوآوری طراحی شد. در نظام ملی نوآوری تمامی ریسک ها برای یک کارآفرینی در نظر گرفته شده است و این نظام تمامی اساتید و دانشجویان را هدایت می کند تا هم برای کشور و ملت یک سودی داشته باشند و هم درآمد خوبی بتوانند کسب کنند.
بررسی قوانین شرکتهای دانش بنیان
عضو هیات امنای پارک‌های علم و فناوری، بیان داشت: مسئول شرکتهای دانش بنیان در ایران معاونت علمی و فناوری است و وظیفه اش حمایت است. اما مسئول ساختار نظام ملی نوآوری، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت و دانشگاه آزاد و همه ساختارهای دانشگاهی است. یعنی اگر بخواهیم پارک و سراهای نوآوری تاسیس کنیم، ساختارها در اختیار وزارت علوم است ولی حمایت در اختیار معاونت علمی است. البته نیازی نیست در این ساختار باشیم قوانین جوری نوشته شده که اگر در شهری پارک یا سرای نوآوری نداریم ایرادی ندارد، همین که دور هم جمع شویم و کار دانش بنیان انجام دهیم معاونت موظف است حمایت کند.
وی در خصوص قوانین گفت: دو قانون داریم یکی قانون “حمایت از شرکتها و موسسات دانش بنیان و تجاری سازی نوآوری و اختراعات” است که حدود ۱۱ سال پیش مصوب شده و الان دارد اجرا می‌شود و چند نکته دارد: قانون حمایت از شرکتهای دانش‌بنیان از بخش دولتی نیست و حتما باید شرکت خصوصی باشد چون اصل ۴۴ و کلیه قوانین و اسناد بالا دستی می‌گویند بخش خصوصی باید فعال شوند. نیاز نیست شرکت خیلی بزرگ باشد دو تا چهار نفر که کار نوآوری انجام دهند کافی است.
در آن قانون، معافیت شرکت های تازه تاسیس به مدت 15 سال از پرداخت مالیات است. به شرکت های دانش بنیان اجازه داده می‌شود اگر میخواهند برای کارشان قطعه ای بیاورند تا آزمایش کنند بدون پرداخت سود گمرکی، بازرگانی و عوارض و نداشتن دغدغه مالیات کارشان را انجام دهند. البته شرط آن این است که وسیله برای کار وارد شود نه برای مونتاژ.
افزایش بودجه صندوق نوآوری و شکوفایی به دو برابر
وی ادامه داد: صندوقی هم به اسم نوآوری و شکوفایی حدود ۱۲ سال است که فعالیت دارد و در حال حاضر بودجه آن دوبرابر شده و الزام نیست برای حمایت، شرکتهای دانش بنیان در پارک مستقر باشند. همچنین قانونی داریم که باید آن بخشی از دولت که کارهای موازی انجام می‌دهد به بخش خصوصی واگذار شود. علاوه بر این در مناقصات شرکت های دانش بنیان قطعا در اولویت هستند.
رئیس کمیته پژوهش و فناوری مجلس، اظهار کرد: به صندوق نوآوری شکوفایی تاکید شده‌است که سخت‌گیری نکند و در هر استانی هم صندوق پژوهش فناوری غیر دولتی داریم. یعنی سعی شده یکی از موانع مهم که مالی است را در قوانین حل کنیم. از طرف دیگر تلاش کردیم معافیت هایی که امکان پذیر است برای این شرکتها در نظر بگیریم.
وی افزود: شرکتها و موسسات دانش بنیان می‌توانند در محدوده شهری کار کنند، فقط باید موارد محیط زیست را رعایت کنند و از قوانین مناطق آزاد هم می‌توانند استفاده کنند.
در قانون جهش تولید دانش بنیان؛ جای شورای عتف «شورای راهبری فناوری‌ها و تولیدات دانش بنیان» مسئولیت را بر عهده دارد.
در ادامه اختیاری بیان کرد: در قانون جهش تولید دانش بنیان که ۲۱ اردیبهشت ماه مصوب شورای نگهبان شده، موارد خیلی خوبی دیده شده‌است. موضوع اول یک شورایی به اسم شورای راهبری فناوری‌ها و تولیدات دانش بنیان، که ریاست جمهور در راس آن و معاون علمی، وزیر علوم، بهداشت، دفاع و جهاد عضو این شورا هستند، جایگزین شورای عتف شد. این شورای جدید به شرکت های دانش بنیان کمک می‌کند تا مشکلات آنها سریع تر حل شود.
وی ادامه داد: همچنین در خصوص شرکتهای دانش بنیان در ماده 1 این قانون تاکید شده‌است که اگر شرکتها و دانشگاهیان ما بتوانند محصولی که تحریمی است را تولید کنند، طبق قانون، همه موسسات و نهادها موظف اند بودجه‌ای را برای کمک به شرکتها در این زمینه کنار بگذارند و معاونت علمی ریاست جمهوری عملا مسئول این کار است.
اختیاری افزود: به مرکز همکاری‌های تحول و پیشرفت در ریاست جمهوری که معمولا انتقال تکنولوژی را از خارج کشور برعهده دارد، ماموریت داده شده‌است که به این شرکتها کمک کنند. همچنین ماده ۳، حذف امضای طلایی در وزارت صنایع است. این امضا اجازه واردات را به شرکت ها میداد ولی در قانون جدید این امضای طلایی حذف شده و به شرکت های دانش بنیان اجازه می دهد تا بتوانند روش تولید داشته باشند.
رئیس کمیته پژوهش و فناوری مجلس، اظهار کرد: در قانون جهش تولید دانش بنیان؛ به صندوق نوآوری شکوفایی ماموریت داده شده‌است به شرکتهای دانش بنیان ضمانت نامه بانکی بدهد. همچنین ۳ هزار میلیارد به بودجه صندوق نوآوری و شکوفایی اضافه شده و به همه دستگاه‌ها این اجازه داده شده‌است که اگر ساختمان یا اتاقی اضافه دارند در اختیار شرکتهای دانش بنیان بگذارند تا مستقر شوند و بتوانند فعالیت کنند.
عضو هیات امنای پارک‌های علم و فناوری، بیان داشت: بحث دارایی فکری که اساتید دانشگاه بیشترین درگیری را با آن دارند این است که، اگر تحقیقی می‌شود ، متعلق به دانشگاه است. اما نه خودش استفاده می‌کند نه محقق. در این قانون به موسسات و شرکتها اجازه داده شده‌است که این دارایی فکری را از دانشگاه نخرند بلکه دانشگاه موظف است آن را واگذار کند. اولویت هم با شرکتهایی است که در این زمینه کار کردند. در نتیجه این پروژه‌ها در قفسه نمی‌ماند.
اختیاری اظهار کرد: در این قانون تاکید شده که شرکتهای دانش بنیان می توانند دفترشان در شهر باشد. همچنین واحدهای خلاق که معمولا کارهای فرهنگی،علوم انسانی و اجتماعی انجام می‌دهند هم جزو دانش بنیان هستند و اجازه کار خواهند داشت. علاوه بر این، در خصوص مشکلی که برای دانشگاه آزاد وجود داشت، به وزارت علوم مجوز داده شده‌است که پردیس‌های فناوری را به دانشگاه آزاد و دانشگاه‌های خصوصی بدهد.
در قانون جهش تولید دانش بنیان؛ یکسری موارد در راستای چابک سازی مدل اولیه در حال تغییر است.
رئیس کمیته پژوهش و فناوری مجلس، تصریح کرد: قوه قضاییه ماموریت دارد که دادگاه‌ها یا شعب تخصصی دانش بنیان داشته باشند. همچنین در بحث صادرات و مناقصات شرکت های دانش بنیان در راس هستند و دولت هم اجازه ندارد با آنها رقابت کند. نکات مختلفی هم در خصوصی‌سازی است. در این زمینه بورس می‌تواند وارد شود، حتی مالیات شرکتهای بورس اگر در شرکتهای دانش بنیان سرمایه گذاری کنند کمتر خواهد شد.
قانون جهش تولید دانش بنیان، قانون مفصل و بسیار دقیقی است و سعی شده از ساختارهای جدید استفاده شود تا شرکت ها بتوانند راحت‌تر کار کنند. در این قانون در ساختارهای پژوهش استان، شرکتهای دانش بنیان می‌توانند عضو باشند و هیات امنای دانشگاه‌ها موظند در این زمینه همکاری کنند.
اختیاری افزود: در قانون جهش تولید دانش بنیان؛ در انرژی تجدید‌پذیر موارد بسیار خوبی دیده شده‌است. در ماده ۱۶ اجازه داده شده به کسانی که در انرژی پاک کار می‌کنند کمک ویژه شود. در ماده هفده بانک مرکزی با ارائه کمک‌های فنی و اعتباری و سازمان امور مالیاتی و سازمان تامین اجتماعی موظفند به این شرکت ها کمک کنند. شرکت ها با حفظ مسائل محیط زیستی می‌توانند در مکان‌هایی غیر از شهرک صنعتی نیز مستقر شوند. همچنین بانک ها اجازه سرمایه گذاری دارند ولی بعد ۷ سال باید از این شرکتها خارج شوند.
در قوانین متعددی اجازه دادیم به اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها که شرکت دانش بنیان تاسیس کنند.
وی ادامه داد: شاید در بیست سال گذشته بهترین قانونی که تصویب شده‌است همین مواردی است که بیان شد. خیلی هم در این زمینه خوب کار شده و ما نسبت به خیلی از کشورها جلو هستیم. ولی، نسبت به کشور خودمان و پتانسلی که داریم، امکانات و نیروی انسانی که داریم، خیلی بیشتر از این باید کار کنیم. بهترین کار این است که از همین امروز فکر کنیم چه کار می‌شود کرد. در قوانین متعددی اجازه داده شده تا اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها شرکت دانش بنیان تاسیس کنند.
اختیاری ادامه داد: با وزارت علوم صحبت شده که آیین‌نامه اعضای هیات علمی عوض شود. بنابراین درخواست از تک تک مسئولان و مدیران دانشگاه‌ها این است که این کار را با افتخار انجام دهند. اقتصاد دانش بنیان یعنی امنیت و بزرگی، پس باید سعی کنیم و همه را به این سمت هدایت کنیم.
